Η ΑΠΟΚΡΥΦΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ 5

ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ

ΟΙ ΠΕΡΙΘΩΡΙΑΚΟΙ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

Στον αρχαίο κόσμο ανέκαθεν υπήρχε έξω από τον ομηρικό «Οίκο» και από την πολύ μεταγενέστερη «Πόλη-Κράτος» περιθώριο ή περι-θεώριο. Σε αυτό περιθέουν, «περιπλανώνται» (θέω=τρέχω) πρώτοι οι «α-νέστιοι, α-φρήτορες αθεμίστιοι» της Ιλιάδας. Δηλαδή οι άνευ εστίας (άστεγοι), φυγάδες, απάτριδες. Που δεν κρατάνε από σόι ευγενών (φράτρα, φρήτρη) και α-θεμίστιοι (α-θέμις): παράνομοι, ασεβείς . Ιλ. Ι 63).

Από τον 6^ο αιώνα ακολουθούν ο «ρίψασπις» του αντιπολεμικού Αρχιλόχου και διάφοροι «κοσμοπολίτες» καθαρτές, θεραπευτές, γόητες μάγοι, φιλόσοφοι και φιλοσοφούντες, με κορυφαίο τον Εμπεδοκλή (495-435) που δήλωνε «φυγάς θεόθεν και αλήτης».

Ο Εμπεδοκλής βέβαια δεν ανήκει στο περιθώριο, αν η στάση του απέναντι στην οργανωμένη κοινωνία, ως ένα βαθμό, τον «περιθωριοποιεί». Συστηματοποιεί το δόγμα της μετεμψύχωσης. Τον βλέπουν να κάνει μάγια (γοητεύοντα) και έτρεχαν κοντά του εκατοντάδες να τον ρωτήσουν, όταν πέρναγε από τις πόλεις τους, «από πού πάει ο δρόμος στη σωτηρία;». Αυτό γινόταν καθώς εξακολουθούσε να κάνει τη ζωή του «μαινόμενου αλήτη», έως ότου πηδήξει θεληματικά μέσα στον κρατήρα της Αίτνας.

Σε μεγαλύτερο βαθμό «περιθωριοποιημένοι», με τη θέλησή τους και χωρίς να ανήκουν στο περιθώριο (όπως λόγου χάρι οι καταδικασμένοι απόκληροι και εξόριστοι για εγκλήματα), είναι οι Κυνικοί που ακολούθησαν με τον Αντισθένη (445-365) και τον Διογένη (;-324). Αυτοί ζούσαν συστηματικά ως περιπλανώμενοι ζητιάνοι, χωρίς δική τους κατοικία. Περιορίζονταν στην πιο λιτή τροφή και στην πιο φτωχική ενδυμασία (τρίβωνας). Έβρισκαν περιττή την πολιτική ζωή και οραματίζονταν την ιδανική πολιτεία, «να ζει σαν ένα κοπάδι». Καταδίκαζαν τον πόλεμο. Τα έβαζαν με την θρησκεία. Και είχαν για σύνθημα τους το «παραχαράζω τις ισχύουσες αξίες» (Τσέλερ Νέστλε, «Ιστορία της Ελληνικής Φιλοσοφίας» σελ.161 κ.ε.).

Οι διανοούμενοι αυτοί επηρεασμένοι πιθανόν από τον Σωκράτη (;) είχαν τις δικές τους αντιλήψεις, για το αγαθό και κακό, το δίκαιο και άδικο, το ωφέλιμο και βλαβερό, εφαρμόζοντας στην πράξη τις δικές τους αξίες και τους τρόπους ζωής, για το επιθυμητό «ευ ζην». Πίσω από αυτούς ακολουθεί το πραγματικό περιθώριο, η σάρα και η μάρα, που γεμίζει ασφυκτικά, από τα ελληνιστικά χρόνια και κυρίως από τις «ύποπτες» γειτονιές της Αλεξάνδρειας, της Αντιόχειας… και κυρίως της Ρώμης. Αυτοί είναι οι λεγόμενοι «ποινικοί», που αποκληρώθηκαν και εξορίστηκαν από την πόλη τους, βρίσκοντας καταφύγιο εκεί.

Ανάμεσά τους βρίσκονται δραπέτες φυλακών, υπόδουλοι για χρέη, διάφοροι απατεώνες, κλέφτες, ρουφιάνοι, ληστές, πειρατές… Που κάνουν όλες τις «βρόμικες δουλειές». Άλλοι είναι επαγγελματίες φονιάδες, κατασκευαστές δηλητηρίων, μαγικών και ερωτικών φίλτρων. Ακολουθούν οι μαστροποί, οι θηλυκές και αρσενικές πόρνες, οι ιθυφαλλικοί χορευτές των συμποσίων και οι συνοδοί γηραιών κυριών και κυρίων. Εξέχουσα θέση κατέχουν οι εξορκιστές, θεραπευτές και μελλοντολόγοι που δίνουν «πραγματικές παραστάσεις τη νύχτα στα νεκροταφεία κ.ά.» (Catherine Salles, «Η άλλη όψη της αρχαιότητας. Ο υπόκοσμος», σ. 261).

Νίκος Βαρδιάμπασης

 «Ελευθεροτυπία» Ιστορικά, 16.12.2004

Ποιοι θεωρούνται απόκληροι ή περιθωριακοί μέσα στους αιώνες; Μια ερώτηση που μπορεί να μας οδηγήσει κατευθείαν στα μονοπάτια της απόκρυφης ιστορίας των πολιτισμών και των κοινωνιών.

Άνθρωποι του περιθωρίου θεωρούνται από χέρι, σ’ Ανατολή και Δύση, οι ληστές και οι πειρατές. Αυτοί δηλαδή που αυτοτοποθετούνται εκτός του Κράτους, ή εντός ενός δικού μτους «κράτους». Κατά καιρούς όμως και ανάλογα πάντα με το πολιτισμικό και κοινωνικό φαινόμενο αναπτύχθηκαν και άλλοι ιδιότυποι «ρατσισμοί» τέτοιοι που οδήγησαν σε πραγματικές γενοκτονίες, όπως η ποινικοποίηση της ομοφυλοφιλίας και ο μαζικός ευνουχισμός και διωγμός των ομοφυλοφίλων από τον Ιουστινιανό, ή ο διωγμός των μαγισσών που κράτησε αιώνες, και όπου με βάση τα εκκλησιαστικά εγχειρίδια οι  ιεροεξεταστές καταδίκαζαν και έκαιγαν μαζικά γυναίκες στην πυρά. Μια πραγματική αλλά εν πολλοίς ανομολόγητη γενοκτονία των γυναικών στη Δύση.

Όμως, σταθερά και ασταμάτητα, από αρχαιοτάτων χρόνων ίσαμε και σήμερα, λογοκρίνονται, εξορίζονται, φυλακίζονται και περιθωριοποιούνται κάποιοι άνθρωποι, που δεν κατηγορούνται για φτώχεια, αγραμματωσύνη ή τεμπελιά, αλλά για άλλες ηθικού τύπου παρεκτροπές. Κι αυτές οι παρεκτροπές, εκφράζονται με την αθυροστομία τους, την τόλμη που τους διακατέχει να τα βάζουν με την κατεστημένη εξουσία και νομοθεσία, με την αδικία, με τον πλούτο, με την Εκκλησία, με την τυρανία. Είναι οι οργισμένοι δημιουργοί, φιλόσοφοι, ποιητές, τροβαδούροι, περιπλανόμενοι, θεατρίνοι, ακόμα και ζωγράφοι, ακόμα και αρχιτέκτονες και γλύπτες! Από τον Σωκράτη, τον Ευρυπίδη, τον Βοήθειο, τον Francois Villon, τον Giordano Bruno, τον Dante Alighieri, τον El Greco, τον Baudelaire τον Rimbaud και τον Verlaine, τον Artaud και τόσους, τόσους και τόσους ακόμα. Που τους ποτίσανε το κώνειο, τους εξορίσανε, τους κάψανε στην πλατεία του Αγίου Πέτρου, τους βασανίσανε, τους εξοντώσανε.

Κώστας Φέρρης - Θέσια Παναγιώτου

Η ΑΠΟΚΡΥΦΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ