Η ΑΠΟΚΡΥΦΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ 1

ΕΘΝΟΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ

Νικολάου Γύζη: Ιστορία

Η Ιστορία δεν έχει δικό της τέλος. Έχει το ίδιο και ταυτόχρονο τέλος με τον ανθρώπινο λόγο, δηλαδή με τον ίδιο τον άνθρωπο.

Ο γραπτός λόγος δεν αποτελεί από μόνος του «Ιστορική Μνήμη». Η καταγραφή της Ιστορίας όμως από τους μάρτυρές της, με πρότυπο τον Θουκυδίδη, αποτελεί τη βασική αποθήκη της Ιστορικής μνήμης.

Η αρχή της Ιστορίας, ανάγεται στους Μυθικούς χρόνους. Στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν «μυθικοί χρόνοι», παρά μόνο εξιστόρηση γεγονότων ή φαινομένων σε μυθική μορφή έκφρασης. Η αρχή της Ιστορίας ανάγεται στην αρχή της ανθρώπινης δράσης.

Η Ιστορία δε μπορεί να μελετηθεί με μαθηματικές εξισώσεις, ούτε με αποκομμένες από το γενικό πλαίσιο παρατηρήσεις και επισημάνσεις, ούτε με τις προδιαγραφές ή τις λογοκρισίες των πολιτικών ή άλλων σκοπιμοτήτων, και φυσικά ούτε με δογματικά εργαλεία –οποιασδήποτε ιδεολογίας.

Δε μπορείς δηλαδή να εξετάσεις την Ιστορία παρελθόντων αιώνων, με εργαλείο π.χ. τον Ιστορικό Υλισμό, όταν αυτό το «εργαλείο» χρησιμεύει κυρίως για τον 20ό αιώνα και τη Βιομηχανική «επανάσταση», και μάλιστα όχι μόνο του. Αυτό δε σημαίνει ότι τα εργαλεία αυτά δεν είναι εν μέρει χρήσιμα για την διεύρυνση της ιστορικής επιστημονικής σκέψης για τις παλαιότερες εποχές. Στο κάτω-κάτω την ταξική κοινωνία και την υπεραξία δεν τα εφηύρε ο Καρλ Μαρξ, αλλά προϋπήρχαν ως κοινωνικά και οικονομικά φαινόμενα πολύ πριν τον φιλόσοφο.

Τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα (πόλεμοι, επαναστάσεις, μεγάλες ανατροπές) έχουν άμεση σχέση αλληλεπίδρασης με τις πολιτικές και διπλωματικές επιδιώξεις και ίντριγκες των εκάστοτε «Μεγάλων Δυνάμεων», και τις γεωστρατηγικές «σφαίρες επιρροής» τους. Συνδέονται όμως και με τις κοινωνικές συγκρούσεις, και την κατά καιρούς ταξική, φυλετική, θρησκευτική, οικονομική, εθνική και ιδεολογική πάλη ή διαμάχη.

Κατά τους τρεις τελευταίους τουλάχιστον αιώνες (18^ο, 19^ο και 20^ο αιώνα), τους αιώνες δηλαδή του Διαφωτισμού και της ατομικής, εθνικής και ταξικής συνείδησης, στη διάρκεια των μεγάλων ιστορικών γεγονότων, η σημασία των κοινωνικών διαφορών δεν υποχωρεί μεν, αλλά οι λαοί εμφανίζονται (στις περισσότερες περιπτώσεις) να είναι ταυτισμένοι με τις «ηγεσίες» τους, και συμμετέχουν σ’ αυτά με «εθνική» κατ’ουσίαν ομοψυχία.

Ακόμα κι όταν πρόκειται για την προλεταριακή επανάσταση του 1917.

Αυτή η έννοια της «εθνικής» συνείδησης, ή αξιοπρέπειας, ή φρονήματος ή ό,τι άλλο, υπέστη κατά καιρούς πολλούς ορισμούς και αναλύσεις, από τη φυλετική ως τη θρησκευτική αναγωγή, ή σε σχέση με τη γλωσσική και πολιτιστική ταυτότητα, ακόμα και με την έννοια της κλειστής και δογματικής κοινότητας. Απ’ αυτό φαίνεται πόσο άπιαστη και φευγαλέα είναι ως ιδέα ή ως νοητική σύλληψη αυτή η έννοια, που ταλάνισε και τους Έλληνες, τόσο στις προεπαναστατικές διακηρύξεις όσο και στην πρώτη άρθρωση των επαναστατικών συνταγμάτων μετά το 1821. Πάντως μπορούμε απερίφραστα να πούμε πως αυτή η έννοια της εθνικής συνείδησης ήταν πάντα μεγαλύτερη από την εδαφική έκταση των  Εθνών-κρατών.

Ernest Renan

Το 1882, ο Γάλλος φιλόσοφος και πολιτικός Ernest Renan (1823–1892), σε διάλεξή του στη Σορβόννη με τίτλο «Τι είναι ένα έθνος;» προτείνει έναν νέο (τον δικό του) ορισμό.

ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ

Όπως οι Γάλλοι επαναστάτες (λέει ο Renan) πίστευαν ότι μπορούν να μεταφέρουν τους θεσμούς των αρχαίων πόλεων, όπως η Σπάρτη και η Ρώμη, στα σύγχρονα κράτη των εκατομμυρίων πολιτών, έτσι και οι σύγχρονοι διανοητές συγχέουν τη φυλή με το έθνος και/ή απονέμουν σε μεγάλες εθνογραφικές ή γλωσσολογικές ενότητες μιαν κυριαρχία, πραγματικά υπαρχόντων λαών.

Ο Renan εισάγει μιαν ιστορική-ψυχολογική διάσταση της έννοιας του έθνους σε μια συζήτηση που, έκτοτε, θα αποκτήσει μιαν απίστευτη επικαιρότητα και ένα φανατικό κοινό και θα είναι από τους πρώτους που θα συνδέσουν την έννοια του έθνους και του εθνικισμού με τη σύγχρονη πολιτική επιστήμη.

(…)

O Ernest Renan θέτει τον προσδιορισμό του Έθνους ως ψυχής, ως πνευματικού αξιώματος. Δύο είναι τα βασικά στοιχεία αυτής της συγκρότησης. Πρώτον, η κοινή κατοχή μιας πλούσιας κληρονομιάς από αναμνήσεις και δεύτερον, η θέληση για κοινή συμβίωση κάτω από τις αξίες μιας αδιαίρετης κληρονομιάς. Μιας κληρονομιάς που εμφανίζεται ως η μόνη απόλυτα νομιμοποιημένη, η δημιουργός αιτία μιας σημερινής πραγματικότητας που εδραιώνεται σ’ ένα κοινωνικό κεφάλαιο (ενός ηρωικού παρελθόντος) που συγκροτεί την εθνική ιδέα. Μια ιδέα που συγκεκριμενοποιείται ως «μεγάλης-κλίμακας αλληλεγγύη».

Πασχάλης Κιτρομηλίδης

Αυτή η «μεγάλης κλίμακας αλληλεγγύη», (ή και μικρής θα λέγαμε εμείς), όταν οι κοινωνικές αδικίες από τη μεριά του Κράτους έχουν καταπιεστικό χαρακτήρα, εκδηλώνεται μ’ έναν τρόπο που δε μπορεί να διατυπωθεί με νόμους. Η αναγωγή της βρίσκεται στο άγραφο (ή εθιμικό) δίκαιο, και στη μυθολογία –με την ετυμολογική έννοια του όρου, αφού πηγάζει από τις κοινότητες  που προϋπήρχαν του Κράτους και του Έθνους.

Ο Renan διακηρύσσει πως το έθνος ορίζεται από την επιθυμία ενός λαού να ζήσει μαζί, και κορυφώνει το σκεπτικό του με τη φράση «να έχουν δημιουργήσει μεγάλα πράγματα μαζί, και να θέλουν να δημιουργήσουν ακόμα».

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΕΘΝΟΣ;

Ο άνθρωπος δεν είναι σκλάβος ούτε της φυλής του, ούτε της γλώσσας του, ούτε της θρησκείας του, ούτε της ροής των ποταμών, ούτε της κατεύθυνσης των οροσειρών. Μία μεγάλη συνάθροιση ανθρώπων, που είναι υγιείς στο πνεύμα και με ζεστή καρδιά, δημιουργεί μιαν ηθική συνείδηση που ονομάζεται έθνος. Όσο αυτή η ηθική συνείδηση αποδεικνύει τη δύναμή της με τις θυσίες που απαιτεί η παραίτηση του ατόμου εις όφελος της κοινότητας, είναι νόμιμη, έχει το δικαίωμα να υπάρχει.

Ernest Renan

Η αντίληψη της οργανωμένης κοινωνίας ως προς την «πνευματική υγεία» των πολιτών, και για ν’ απαλλάξομε τον Ρενάν από τυχόν ρατσιστικές ερμηνείες, θα παραφράσομε εδώ τη φράση του «υγιείς στο πνεύμα» με τη φράση «μ’ ελεύθερο πνεύμα».

Ας πούμε εδώ πως ο Ernest Renan είναι εκείνη την εποχή πεθερός του Γιάννη Ψυχάρη, που ζει στο Παρίσι, και ετοιμάζεται να «κατέβει» στον φιλολογικό στίβο των Ελλήνων.