Συνολικές προβολές σελίδας

Πέμπτη 17 Μαρτίου 2011

Η ΑΠΟΚΡΥΦΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ 8

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗ

ΕΘΝΟΣ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ

Τα έθιμα ριζώνουν, βλέπετε, μέσα εις την καρδίαν των ανθρώπων και όταν καταργώνται, νεύρον ευαίσθητον ξερριζώνεται βιαίως από μέσα από την καρδίαν, ήτις πονεί και οδυνάται μεταδίδουσα τον πόνον εις όλον το σώμα. Ο άνθρωπος όστις δεν έχει το νεύρον τούτο δεν ανήκει εις έθνος. Είναι αλλότριος αυτού. Νομίζει πως είναι εις τον κόσμον όλον και δεν είναι πουθενά. Είναι εις τον αέρα, αεροβατεί.

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης
«Χριστούγεννα στον ύπνο μου»


Αν το Έθνος είναι ενιαίο, το Κράτος είναι διαχωρισμένο σε νόμιμο κέντρο και παραβατικό περιθώριο. Κι επειδή το περιθώριο με τη συμπεριφορά του ξεφεύγει από τη ρασιοναλιστική σκέψη της οργανωμένης κοινωνίας, τις περισσότερες φορές μάλιστα ξεφεύγει ακόμα και από τους γεωγραφικούς προσδιορισμούς του Κράτους, μπορεί να γίνει φαντασιακό παράδειγμα για το σύνολο του έθνους. Στο επίπεδο του μύθου, φυσικά.

Έτσι, μπορούμε να πούμε πως το Έθνος-Κράτος, είναι ένα σύστημα «λόγου», όπου συνδυάζεται ο ενδιάθετος λόγος με τον έναρθρο, όπως το νόμιμο με το παραβατικό, ακόμα και όταν τα δύο αυτά μέρη συγκρούονται. 

ΤΟ ΔΙΣΥΠΟΣΤΑΤΟ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

Λόγος: (Α) λόγος, δηλαδή ο έναρθρος λόγος, δι ου ο ενδιάθετος λόγος εκφέρεται, και (Β) αυτός ο ενδιάθετος λόγος. Ώστε εν τη λέξει λόγος, περιλαμβάνονται αμφότεροι.

Henry G. LiddelRobert Scott
Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης

Η Alice Liddel, κόρη του Henry, και πρότυπο του Lewis Carrol
γιά την "Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων".

Η ιστορική επιστήμη δεν έχει το δικαίωμα να μεροληπτεί ανάμεσα στα «πραγματικά γεγονότα» και τον μύθο τους. Άπειρες φορές, οι μύθοι προκάλεσαν «ιστορικά γεγονότα», και αντιστρόφως. Μπορούμε μάλιστα να πούμε πως ο μύθος, που φέρει την άλλη «γλώσσα», του ήθους και του αισθήματος, είναι η ίδια η ψυχή της Ιστορίας.

Ο ΜΥΘΟΣ

Και, επιτέλους, ο μύθος είναι αφήγηση, συμβολισμός, έχει ευεργετικό, παιδαγωγικό χαρακτήρα, είναι προοίμιο της γνώσης, ένας μαγευτικός τρόπος για ν’ αγαπήσει κάποιος την ίδια τη γνώση.

Γιώργος Σταματόπουλος
Ελευθεροτυπία, 22.3.2008

Το ήθος και το αίσθημα μας οδηγούν σ’ ένα άλλο αντικείμενο, που έχει τα χαρακτηριστικά ενός «μετρήσιμου» τεκμηρίου, και συγχρόνως την «πειραματική» απόδειξη της εξέλιξής του, των αντοχών του, αλλά και της αλληλεπίδρασής του με τα ιστορικά τεκταινόμενα. Μιλάμε για την Ποίηση και τις Μουσικές ενός λαού, λαϊκές ή έντεχνες, παραδοσιακές ή αυθόρμητες, αυτοφυείς ή εισαγόμενες, που άλλες χάθηκαν με τα χρόνια κι άλλες επεβίωσαν στους αιώνες, και που εκφράζουν πολλές φορές αυτό το «απόκρυφο αίσθημα» που καθορίζει (εν μέρει) την Ιστορία.

Είναι άλλωστε ουσιαστικός ο ορισμός που μας έδωσαν οι αρχαίοι, που διακηρύσσουν πως ουσία και σκοπός της Μουσικής είναι το ήθος που αυτή  φέρει και παράγει.


ΤΟ ΜΟΥΣΙΚΟ ΗΘΟΣ

Ήθος: στη μουσική η λέξη σήμαινε τον ηθικό χαρακτήρα που τείνει να εμπνεύσει στην ψυχή η μουσική. Οι νότες, οι αρμονίες, τα γένη, το μέλος γενικά και οι ρυθμοί είχαν, κατά την άποψη πολλών αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, ηθικό σκοπό και δύναμη. Γι’ αυτόν το λόγο αποδίδανε στη μουσική σημαντικότατο εκπαιδευτικό ρόλο.

Ο Πλούταρχος (Περί μους. 1140Β-C, 26) γράφει: «Είναι φανερό από τα παραπάνω ότι δικαιολογημένα οι παλαιοί Έλληνες έδιδαν τη μεγαλύτερη προσοχή τους στη μουσική εκπαίδευση. Γιατί πίστευαν ότι έπρεπε να πλάθουν και να ρυθμίζουν τις ψυχές των νέων σε ευπρεπή ηθική με τη μουσική (‘…διά μουσικής πλάττειν τε και ρυθμίζειν επί το εύσχημον’), γιατί η μουσική είναι χρήσιμη (ευεργετική) σε κάθε χρόνο και για κάθε ηθική πράξη (‘προς πάντα και πάσαν εσπουδασμένην πράξιν’)».

Ο Πλάτων για να αναφέρουμε μια από τις αναρίθμητες φιλοσοφικές εκφράσεις του πάνω σε αυτό το θέμα, λέει στον «Πρωταγόρα» (326 Α-Β) ότι οι δάσκαλοι της κιθάρας «…κατορθώνουν να κάμουν τους ρυθμούς και τις αρμονίες οικείες στις ψυχές των παιδιών, ώστε να γίνουν ημερότεροι άνθρωποι και, επειδή γίνονται πιο εύρυθμοι και πιο προσαρμοστικοί, να είναι χρήσιμοι και στο λόγο και στην πράξη. Γιατί όλη η ζωή του ανθρώπου χρειάζεται ευρυθμία και προσαρμοστικότητα»(μτφρ. Β. Ν. Τατάκη σ. 61). Κατά άλλη μετάφραση: «γιατί όλη η ζωή του ανθρώπου έχει ανάγκη από τις χαρές του ρυθμού και της αρμονίας». Βλ. τα λ. ευάρμοστος, ια. Και στην «Πολιτεία» (Γ΄, μιλά ο Σωκράτης): «Δεν είναι γι’ αυτόν το λόγο, αγαπητέ Γλαύκων, που η μουσική εκπαίδευση είναι σημαντικότατη, γιατί ο ρυθμός και η αρμονία εισδύουν βαθιά στα μύχια της ψυχής και ασκούν σ’ αυτήν ισχυρότατη επίδραση, φέρνοντας μαζί τους και προσφέροντας ομορφιά, αν κανείς εκπαιδευτεί σωστά ή το αντίθετο;».
           
Και ο Αριστείδης (Περί μους. 65 Μb) προσθέτει: «ουκ έστι πράξις εν ανθρώποις, ήτις άνευ μουσικής τελείται» (δεν υπάρχει ανθρώπινη πράξη, που να γίνεται χωρίς μουσική).

                                                Σόλων Μιχαηλίδης

Η παιδεία, δημιουργία, εξέλιξη και ανάπτυξη της μουσικής της νεώτερης Ελλάδας, από ιστορική άποψη μπορεί να χωριστεί σε χρονικές περιόδους. Που έχουν -η καθεμία τα δικά της χαρακτηριστικά, αλλά η μετάβαση από τη μία περίοδο στην άλλη δε γίνεται με ξαφνικές τομές, γι αυτό και οι χρονολογίες είναι λίγο ως πολύ συμβατικές, και από μιάν άποψη συμβολικές.

Και πρέπει εδώ να διευκρινίσουμε πως δεν κάνομε διάκριση ανάμεσα στα «είδη» και τις φόρμες της μουσικής, παρά μόνο σ’ ό,τι αφορά τις ιδιαιτερότητές τους. Λόγια ή μη, έντεχνη ή κλασική, Βυζαντινό μέλος, δημοτικό, παραδοσιακό ή και αστικό λαϊκό τραγούδι, επώνυμο ή «ανώνυμο», Επτανησιακή και Αθηναϊκή καντάδα, μεγάλες ή μικρές φόρμες, όπερα, οπερέτα, επιθεώρηση, όλα εξελίσσονται σ’ αλληλεπίδραση μεταξύ τους, κι όχι απομονωμένα σ’ ένα κουτί όπου τα τοποθετούν συνήθως οι μελετητές της εξειδίκευσης.

 Πανδουρίδα. Μουσείο του Λούβρου

Φυσικά, όλα αυτά, δε γίνεται να μελετηθούν ανεξάρτητα από τις ιστορικές και εξ αυτού κοινωνιολογικές εξελίξεις, που παρέχουν τα κατάλληλα εργαλεία της έρευνας, τα τεκμήρια εκείνα που αναλογούν στις ιδιαιτερότητες των κοινωνιών που κατά καιρούς αλλάζουν. Σκοπός είναι ν’ αναδείξομε τον ψυχισμό ενός λαού που οργανώνεται σε Κράτος «εκ του μη όντος», προσπαθώντας να ορίσει την ταυτότητά του και το νόημα της ύπαρξης και συνύπαρξής του, με κριτήρια του 19ου αιώνα, με λίγα λόγια την εθνική (πολιτιστική) του ταυτότητα, τις κοινές του αναμνήσεις κατά Ρενάν, το φρόνημά του, και που εκφράζει αυτόν ακριβώς τον ψυχισμό στην Τέχνη, και κυρίως τη Μουσική.

Αν η κοινή γλώσσα είναι το σημαντικότερο εργαλείο για να οργανωθεί αυτή η κοινωνία σε απτές, συγκεκριμένες, έναρθρες και δομημένες συμπεριφορές, η μουσική και η ποίηση (τραγούδι) είναι μία «μη γλώσσα», που χρησιμοποιείται για να εκφράσει το μη αρθρωμένο, το ενδιάθετο, το κρυφό και ανείπωτο, στην ουσία το κοινό ήθος, το κοινό αίσθημα, το κοινό «μυστικό» των πραγμάτων.

Δεν είναι σκοπός μας εδώ να εμπλακούμε σε μιαν ακόμα… εμφύλια διαμάχη, σαν κι εκείνη των Διαφωτιστών με τους Φαναριώτες, των δημοτικιστών με τους καθαρευουσιάνους, των Δυτικόφιλων με τους Ανατολιστές. Σημασία έχει πως όλες αυτές οι διαμάχες δεν είναι απλά και μόνο προϊόντα του δογματισμού και της μισαλλοδοξίας, αλλά είναι κυρίως δημιουργήματα της αγωνίας ν’ αρθρωθεί για πρώτη φορά κάτι που να εκφράζει την κοινή (εθνική) κληρονομιά και ταυτόχρονα το καινό παρόν.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου